– Kupię dom z Domowikiem – czyli słowiański system ochrony mienia
Kto najlepiej zadba o dom rodzinny? Kto doglądnie kątów? Kto zna się najlepiej na sprawach domowych? Duszek, opiekun obejścia. Kiedyś każdy dom takiego posiadał. I dbano o jego wygodę, by nie rozgniewać starucha. Słowianie wierzyli, że każda zagroda posiada zaprzyjaźnionego demona domowych pieleszy. Znany był pod nazwą Domowik, jego partnerką miała być Kikimora.
W wyobrażeniach rysowany miękką kreską. Sędziwy, godny szacunku. Przedstawiany jako starzec z siwą brodą; gęstą i tak samo siwą czupryną; w gospodarskich szatkach. Krępy i niewysoki jegomość. Z natury dobrotliwy, rozzłoszczony jednak potrafił nieźle w domu narozrabiać.
Na Rusi znany jako Domowoj. W polskiej odmianie – Uboże lub Bożątko. Uboże lub Ubożęta wywodzą się, według tradycji ludowej, od duchów przodków.
Znaczenie imienia na Rusi widać jak na dłoni. Pochodzi od funkcji, jaką pełnił w domu. Bardziej skomplikowany wywód dotyczy polskiej odmiany, którą zdarzało się wyprowadzać od ubóstwa, co ewidentnie stoi w sprzeczności z logiką funkcji wykonywanej przez demona. Uboże znaczyło łaskę spływającą wprost z boskiego jestestwa, co zapewniało dostatek i powodzenie.
Domowik zapewniał domowi dostatek i wszelkie łaski od bogów płynące. Dbał o ruchomości i nieruchomości. Z nim zwierzęta gospodarskie wzrastały i pleniły się niepomiernie. Talerze nie spadały z policy. I dzieci nikt nie krzywdził. Łasy był na ofiary, które zapobiegliwi gospodarze zostawiali dla niego w ulubionym miejscu. Były to zwykle pozostałości obiadu. Nie zapominano o obfitej ofierze, szczególnie w czwartek, który stał się ulubionym dniem Domowika. Pomieszkiwał zwykle na zapiecku, pod progiem lub z nieśmiałości, na strychu.
Kult ewoluował, podlegając silnym zmianom. Od wzrostu znaczenia w okresie neolitu, kiedy to ludzie osiedli i zafascynowali się własnym kątem, postanawiając bronić go i dobrze nim zarządzać. Po schyłek znaczenia, aż do zaniku, który obserwujemy dziś.
Domowik i jego kult był ściśle związany z duchami domowymi, będącymi śladem w pamięci po zmarłych przodkach, których ciała z nabożną czcią grzebano na żalniku w pobliżu domostwa.
